Odissi – klasyczny indyjski taniec świątynny
Odissi to starożytny taniec. Pochodzi z rejonu Orissy we wschodnich Indiach.
Jest nierozerwalnie związany z czczeniem Pana Jagannatha w Puri i świętem Ratha-yatra oraz innymi świętami w tym rejonie, którym ten piękny taniec od tysięcy lat towarzyszył.
Pisma vaishanva czy przekazy ustne ludzi pochodzących z Puri nie wskazują nawet materialnego początku istnienia tej świątyni oraz tańca odissi. Można powiedzieć, że z tego punktu widzenia jego pochodzenie jest mistyczne, że nie ma on początku, czyli jest tak stary, jak świat.
Odissi jest nie tylko sztuką tańca, ale forma czci oddawanej Bóstwu Pana Jagannatha w Puri,
podobnie jak inne tradycyjne formy tańca w Indiach – przeznaczone zawsze do celów wyższych, czyli czczenia Boga i boskich osobistości.
 |
Odissi pochodzi z tego samego miasta, w którym odbywa się corocznie ratha yatra – festiwal wozów. Dokładnie mówiąc, odissi był oryginalnie wykonywany w świątyni Pana Jagannatha w Puri, jako część codziennych obrzędów religijnych.
Jak to wygląda obecnie – nie wiadomo do końca. Z pewnością tańca w świątyniach w Indiach generalnie nie ma już na taka skalę, jak kilkaset lat temu, natomiast jest wykonywany na scenach teatrów, przy różnych doniosłych okazjach oraz na specjalnych festiwalach, np. Khajuraho Dance and Music Festiwal, i wielu innych tego typu festiwalach w całych Indiach.
Festiwale w Orissie, na których można zobaczyć odissi, to np. Konark Natya Mandap, Puri Beach Festiwal or Mukteśvar Dance Festiwal, i wiele innych.
Odissi wykonywany jest prze kobiety i mężczyzn równorzędnie.
W przeszłości Mahari nazywane były kobiety, można powiedzieć zakonnice, wyszkolone w sztuce tańca, i inny sztukach pięknych, które zadedykowane były służbie w świątyni Pana Jagannatha, oraz w inny świątyniach w Orisie, poświęconych np. Vishnu, Krysznie czy Sivie. Wykonywały one codziennie taniec w tych świątyniach ku czci danego Bóstwa w niej zamieszkującego.
Mężczyźni to Gotipua, a raczej chłopcy, tańczący odissi w specyficznym dynamicznym stylu, z duża ilością akrobacji. Tradycja ta ma swój początek około XV wieku i istnieje do dzisiaj.
Obecnie za szczególnie zasłużoną uważa się grupę nauczycieli i młodych tancerzy z Odissi Dance Academy w Konark, która to otrzymała w 2009 roku nagrodę Sangit Natak Academy za długofalowe osiągnięcia w tańcu Gotipua.
Mahari i Gotipua to dwa główne nurty w Odissi, które miały wpływ na wygląd tego tańca obecnie, gdyż przez wieki te dwie grupy kształtowały odissi.
Mówiąc o odissi, ratha-yatrze i tradycji vaishnava należy wspomnieć o Caitanya Caritamricie – bengalskim pismie Krsnadasa Kaviraja Gosvamiego, z XVI wieku, i o postaci Caitanyi Mahaprabhu, inkarnacji Kryszny, jego pobycie w Puri, na Ratha-yatrze. Pismo to wspomina też o kulcie Pana Jagannatha oraz tancerkach świątynnych i Ramandzie Rayu, żyjącym w tym samym czasie co Pan Caitanya – świętym vaishnavie, który pisał i wystawiał przedstawienia o Panu Jagannacie z udziałem świątynnych tancerek.
Król Puri jest również zaangażowany w czczenie Pana Jagannatha a w czasie ratha yatry zamiata prze jego wozem.
Tradycyjnie rodzina królewska wspierała czczenie Pana Jagannatha poprzez muzykę i taniec; w poprzednich wiekach przy świątyniach istniały kolonie tancerzy i muzyków służących w danej świątyni. Zamieszkiwały je nawet setki artystów.
Tematem tańców odissi są historie opisujące Krisznę i Radhę – boską parę, oraz Ganesę – syna Sivy, człowieka w głową i trąbą słonia, Sivę Nataraja – króla tańca, i innych bogów. Głównym pismem, z którego czerpane są tematy choreografii to Gita Govinda Jayadevy Goswamiego.
Odissi ma obecnie kilka stylów wyznaczonych przez nauczycieli-Guru, obecnie nieżyjących już. Za dominujący uważa się styl Guru Kelucharana Mahapatry.
Odissi jest tańcem, który można zobaczyć nie tylko w Indiach ale też na całym świecie, gdyż w różnych miejscach znajdują się pasjonaci tej sztuki. Także dzięki Ratha-yatrze, która została rozpropagowana, można powiedzieć że również na całym świecie, głównie przez Swamiego Prabhupadę oraz ISKCON i następnie inne organizacje vaishnava oraz hinduskie, możemy poznać tradycję ratha-yatry, co się za nią kryje, a także możemy poznać lepiej ten piękny taniec.
Ishanghri-seva
Copyrights Ishanghri-seva
Ishanghri-seva – tancerka odissi. Uczyła się odissi w Indiach, Anglii i Danii. Obecnie jest uczennica Sharon Lowen z New Delhi, Indie.
Ishanghri występowała na pierwszej ratya-yatrze we Wrocławiu w 2009 roku oraz na wielu świętach indyjskich w Polsce, Niemczech, Belgii, Holandii, Danii i w Indiach, w których również uczyła tańca.
Paika nrutya
Paika nrutya to dynamiczny oryjski taniec ludowy wykonywany solo, w duecie i grupowo przy akompaniamencie bębnów. Taniec ma charakter wojenny. W przeszłości służył budzeniu zapału bojowego i dodawaniu odwagi piechurom walczącym w armiach władców Orisy. W czasach pokoju piechurzy czyli tzw. paikowie zachowywali gotowość bojową oddając się regularnym ćwiczeniom technik walki. Treningi odbywały się w specjalnie do tego celu zbudowanych wiejskich salach ćwiczeń tzw. paika akhada. Jednym z elementów treningu był taniec wykonywany przez tancerzy uzbrojony w miecze i tarcze. Współcześni tancerze kultywujący militarne tradycje orijskich paików imitują walkę, prezentując przy tym biegłość w posługiwaniu się białą bronią.